Wat is pijn?
Pijnbeleving: iets fysieks of zit het gewoon tussen je oren?
door Roel te Kolstee | leestijd: 10 minuten
Als je pijnklachten hebt, is het laatste wat je wilt horen: “Het zit tussen je oren”. Het suggereert dat de pijn niet echt is. Dat het probleem een psychische oorzaak heeft. Of nog erger: dat je je aanstelt. Dat is natuurlijk allemaal erg kort door de bocht! En toch is het per definitie waar: pijn zit ALTIJD tussen de oren. Pijnbeleving vindt immers plaats in het centrale zenuwstelsel.
Wat is pijn? Waarom heb ik de ene dag veel meer pijn dan de andere dag? In onze praktijk merken we telkens weer hoe belangrijk het voor patiënten is om hun pijnklachten te begrijpen. Want pijnklachten volgen lang niet altijd de wetten van de logica. Dat leidt bij veel mensen tot heel veel onzekerheid en frustratie.
In dit artikel
Wat pijn is en hoe ontstaat pijn?
Waarom voelen we pijn?
Hoe kun je pijn hebben die er niet is?
Welke soorten pijn zijn er?
Welke factoren hebben grote invloed op pijnklachten?
Pijnbeleving: pijn en je brein
Wat is pijn? Een definitie
De officiële definitie van pijn is: ‘…een onplezierige, sensorische en emotionele gewaarwording, geassocieerd met actuele of potentiële weefselbeschadiging, of beschreven in termen van beschadiging’.
De definitie zegt dat pijn kan optreden bij een ‘actuele’ én ‘potentiële’ beschadiging van het lichaam. Met andere woorden: er hoeft dus niets stuk te zijn om toch een pijnbeleving te ervaren. Dit is met name bij chronische (rug)klachten heel belangrijk om te weten, zoals ik verderop in dit artikel zal toelichten.
Pijn is een boodschapper
Pijnklachten zijn een boodschap van het centrale zenuwstelsel, bedoeld om ons te attenderen op een beschadiging van het lichaam. Of om ons te waarschuwen voor de dreiging van een mogelijke beschadiging.
Soms is de aard van de boodschap heel duidelijk. Bijvoorbeeld als je met je vingers in de buurt van vlam komt of wanneer je in je vinger snijdt. Acute pijn zet dan aan tot handelen: haal je vinger weg bij de vlam of verzorg de snee, zodat het lichaam kan herstellen. Maar de boodschap kan ook heel onduidelijk zijn. Patiënten vragen zich vaak hardop af: “Waarom doet mijn rug pijn? Wat heb ik verkeerd gedaan? Waarom zat de pijn gisteren links en vandaag rechts?” Het is alsof je een blanco post-it van je brein krijgt: het is duidelijk een boodschap maar de inhoud van de boodschap blijft onbekend.
Een beschadiging van het lichaam geeft pijn… maar niet altijd
Stel je breekt een been. Dat doet pijn. Logisch, want je bot is doormidden. Op de eerste hulp wordt het been gestabiliseerd en in het gips gezet. Al heel snel neemt de pijn af en na enkele dagen is er al nauwelijks meer pijn voelbaar. Mits je geen gekke dingen doet.
Maar maak een röntgenfoto van het been en de breuk is nog overduidelijk zichtbaar: het lichaam is nog steeds beschadigd. Maar omdat de acute pijndreiging weg is, heeft het centrale zenuwstelsel geen reden meer om je constant te herinneren aan de breuk. De pijnbeleving is weg. Ook een snee in je vinger houdt meestal na een paar uur op met pijn te doen. Tenzij je er weer tegenaan stoot. Dit kan het herstel van de wond belemmeren. Dus krijg je weer een boodschap van het centraal zenuwstelsel en de pijn keert terug.
Een onbeschadigd lichaam geeft geen pijn… maar soms wel
Ga je een aantal nachten heel laat naar bed, dan is de kans groot dat je op een morgen wakker wordt met hoofdpijn. Toch is er niet ineens iets ‘stuk’ in je hoofd. De oorzaak van de pijn is slaapgebrek en de hoofdpijn is de boodschap van je centraal zenuwstelstel.
Bij de meeste rug- en nekklachten is er ook niet iets stuk in je lichaam. Aan de buitenkant van de rug is niets bijzonders te zien en ook röntgenfoto’s of zelfs een MRI tonen geen afwijkingen. En slijtage dan, hoor ik je denken. Nee ‘slijtage’ is geen afwijking. Ook mensen zonder rugklachten hebben vergelijkbare (leeftijdgerelateerde) veranderingen in hun wervelkolom. Geen schade dus, maar wel een pijnbeleving. Zou het dan toch allemaal ingebeeld zijn?
Op zoek naar antwoorden of een advies?
Of stel gerust je vraag per e-mail naar roel@chiropractietielzutphen.nl
Pijn… het is maar een mening van je brein
Maar wat is pijn dan precies? En hoe ontstaat pijn? Okay, nu wordt het ingewikkelder. Laten we daarom weer beginnen met een makkelijk voorbeeld: een snee in je vinger. Door de beschadiging worden zogenaamde ‘nociceptische zenuwen’ geactiveerd.
In de volksmond worden dit meestal pijnzenuwen genoemd. Toch is dit niet correct. Want het is namelijk nog helemaal niet gezegd dat de signalen die deze zenuwen naar de hersenen sturen, daadwerkelijk tot pijn gaan leiden.
Nociceptische signalen waarschuwen je brein
De snee in je vinger zal waarschijnlijk wel pijnklachten geven, want de hersenen hebben een hele goede reden om ons te attenderen op de beschadiging. Er moet immers een pleister op. De nociceptische signalen die opgewekt worden in de vinger bereiken via verschillende tussenstations de hersenen en creëren daar een patroon van hersenactiviteit die wij herkennen als ‘pijn in je vinger’.
Hoe pijn ontstaat kun je vergelijken met een stukje software zoals een MP3 (muziekbestand), dat voor een bepaalde beleving zorgt. De nociceptisch prikkel start de muziek, en het liedje ‘pijn’ begint af te spelen: we voelen pijn.
Hoe ontstaat pijn? Je brein weet of er een dreiging is of niet!
Toch leiden nociceptische signalen lang niet altijd tot pijn. Wanneer je bijvoorbeeld loopt, worden in de voetzolen continue nociceptische zenuwen geactiveerd, door de drukkrachten die zich in het weefsel afspelen. Deze signalen komen op dezelfde manier aan in het brein als bij een snee in de vingers. Maar nu gebeurt er iets heel bijzonders: de hersenen negeren de binnenkomende informatie, omdat er geen feitelijk dreiging is. En dat is maar goed ook, want anders zou elke stap pijn opleveren!
Kennelijk is het brein dus in staat om een afweging te maken: is er echt sprake van een beschadiging of dreiging en moet programma ‘pijn’ in werking treden? Of is er geen gevaar en kan de nociceptische prikkel genegeerd worden?
Op zoek naar antwoorden of een advies?
Of stel gerust je vraag per e-mail naar roel@chiropractietielzutphen.nl
Het brein kan pijn blokkeren… óf juist versterken
Om het nog een stapje ingewikkelder te maken: het brein kan pijn niet alleen blokkeren, maar ook versterken. Als het brein van mening is dat de dreiging heel serieus is, wordt de versterker maximaal opengegooid en klinkt de muziek (de pijn, het MP3-bestand) heel hard.
Misschien wel harder dan eigenlijk nodig is. Zo kan iemand dus veel pijn ervaren, terwijl er nauwelijks of geen schade aan het lichaam is. Toch is hier van inbeelding absoluut geen sprake. Als het brein besluit om de pijn hard af te spelen, dan ervaren we veel pijn!
Bij mensen met fibromyalgie spelen dit soort processen heel duidelijk. Het brein filtert de nociceptische prikkels onvoldoende, waardoor er een sterke pijnbeleving is: deze patiënten ervaren vaak pijnlijke spieren en gewrichten, zonder dat er een aantoonbare oorzaak voor is.
Pijn voelen die er niet is
Normaal gesproken zal pijn ook weer afnemen als nociceptische prikkels niet meer binnenkomen. Als een wondje genezen is, is er voor het brein geen reden meer om je hiervan op de hoogte te houden. Maar soms blijft het brein van mening dat de dreiging nog steeds bestaat, ook al is het wondje al genezen. En dan blijft de muziek ook gewoon doorspelen. Zo kan pijn weken, maanden en zelfs jaren bestaan, lang nadat de oorspronkelijke oorzaak is weggenomen. De pijn is een zogenaamd ‘centraal fenomeen’ geworden: mensen blijven pijn voelen die er niet is.
Een extreem voorbeeld hiervan is fantoompijn; pijn die blijft bestaan na een amputatie. De oorzaak van de pijn is letterlijk weg, maar toch voelt de patiënt nog dezelfde pijn als voor de amputatie. Ook bij chronische rug- en nekklachten kunnen dit soort pijnmechanismen een belangrijke rol spelen. Dit kan zelfs zo ver gaan dat normale, veilige bewegingen van volstrekt gezonde spieren en gewrichten een pijnbeleving geven. Echte pijn, zonder een aantoonbare oorzaak. Daarom gebeurde het in het verleden heel vaak dat rugpatiënten te horen kregen dat hun pijnklachten ‘psychisch’ waren. Gelukkig weten we nu beter…
Behandeling is een uitdaging
Bovenstaande situaties zijn vaak wel een hele uitdaging als het om behandeling gaat. Immers, het probleem is vooral softwarematig in het brein en daar bestaan nog niet veel effectieve oplossingen voor. Maar het helpt vaak al enorm als iemand uitleg over zijn klachten krijgt, met de geruststelling dat het volkomen veilig is om de rug te belasten.
Beinvloed de pijn met je gedachten
Het brein reguleert pijn. Maar onze gedachten beïnvloeden het brein. Dus onze gedachten hebben effect op pijn.
Hoe werkt pijn in je brein: een voorbeeld
Voeding is de Wanneer wij ons zorgen maken over pijnklachten, doet ons brein dat automatisch ook. Het brein redeneert dat de dreiging hoog is en zal de versterkers verder opendraaien. Resultaat: meer pijn. Maar andersom werkt het ook: als we gerustgesteld worden en vertrouwen hebben in een goede afloop, dan volgt ons brein op de voet. Resultaat: de pijn neemt af.
Placebo-effect: doe er je voordeel mee!
Het fenomeen dat gedachten positief of negatief kunnen bijdragen aan pijnklachten, kennen we als het placebo-effect. Placebo wordt vaak geïnterpreteerd als het ‘voor de gek houden’ van patiënten, zodat ze zich beter voelen zonder dat ze echt worden behandeld. Inmiddels weten we dat placebo meer is dan alleen maar ‘je beter voelen’. Er gaat ook echt een fysiologisch effect vanuit, dat het herstel ondersteunt. Dus waarom zouden we er dan niet juist maximaal gebruik van maken…?
Positieve gedachten en overtuigingen versnellen je herstel
Er zijn inmiddels stapels onderzoeken die laten zien dat onze perceptie en overtuigingen met betrekking tot pijnklachten een enorm effect hebben op de mate van pijnbeleving en je herstel. Daarom is het uitermate belangrijk dat patiënten met chronische klachten een goed inzicht in hun pijnklachten krijgen; hoe verhoudt de pijn zich tot de ‘schade’ in het lichaam.
Immers, veel pijn betekent niet dat er veel schade is, zeker niet bij de meeste rugpatiënten. Een patiënt die leeft met het onterechte beeld dat zijn wervelkolom elk moment kan instorten en daardoor bang is geworden om te bewegen, heeft een veel kleinere kans op herstel dan iemand die vertrouwen heeft in zijn lichaam en op volledig herstel.
Stress, emoties, angst en depressiviteit zijn allemaal factoren die een negatieve invloed hebben op onze pijnbeleving en pijntolerantie. Positieve gedachten en emoties kunnen juist heel helpend zijn. Als je de loterij wint, heb je de eerste week vast geen rugpijn meer!
Of stel gerust je vraag per e-mail naar roel@chiropractietielzutphen.nl
De ene pijn is de andere niet
Soms is pijn in absolute termen hevig, maar ondergaat de persoon in kwestie dit zonder veel problemen. Zo zie ik patiënten die hun rugklachten als een 10 op een schaal van 10 beschrijven. Eenmaal uit de kleren zitten ze van onder tot boven onder de tatoeages. Het zetten van een tatoeage is doorgaans best pijnlijk. Het verschil is dat de tatoeage zetten een eigen keuze is, een voorwaarde om tot een gewenst doel te komen. De pijn hoort erbij, dus die onderga je gewoon. Maar voor rugklachten is dat anders. Daar heb je zelf niks aan en je wilt er alleen maar zo snel mogelijk van af. Zo kan iemand dus totaal verschillende belevingen van pijn hebben, afhankelijk van de context waarin de pijn bestaat.
Daar doet het pijn, dus daar zit het probleem!
Helaas, die vlieger gaat vaak niet op. Wel bij een snee in de vinger, dan zul je niet ineens pijn in je elleboog ernaast voelen. Door de fysieke beschadiging van het lichaam beschikt het brein over nauwkeurige informatie om de plek van de pijn te kunnen achterhalen.
Bij het overgrote deel van rug- en nekklachten is dit anders. Omdat er geen beschadiging is, wordt het voor het brein een stuk lastiger om het probleem te lokaliseren. De hersenen gaan dan als het ware een beetje gissen, waardoor de pijn van andere plekken lijkt te komen. Zo kan uitstralingspijn in een arm of been ontstaan. Sommige rugpatiënten voelen de ene dag pijn aan de rechterkant en een dag later links. Onverklaarbaar, tenzij je de onderliggende mechanismen begrijpt.
Verschillende soorten pijn vragen om verschillende behandeling
De meeste mensen komen bij ons omdat ze pijnklachten hebben waar ze van af willen. Onze eerste taak is dan om vast te stellen welke pijnmechanismen spelen. Want dat bepaald voor een groot deel welke behandelopties er zijn en hoe groot de kans op succes is.
Veel pijnklachten ontstaan als gevolg van afwijkende bewegingspatronen: stijve gewrichten of spieren, slechte controle over bewegingen, gebrekkige stabilisatie etc. De pijn die hieruit ontstaat, noemen we mechanische pijn en deze reageert vaak erg goed op behandeling en oefeningen.
Soms kan er ook sprake zijn van pijn door ontstekingsprocessen. Dit is een pijn die veroorzaakt wordt door chemische processen in het lichaam. Die reageert vaak goed op chemische strategieën zoals pijnstillers en injecties. Het is dan ook goed om deze middelen in te zetten.
Ischaemische pijn
Pijn kan ook ontstaan door zuurstofgebrek in de weefsels. Dit ontstaat meestal door weinig activiteit en langdurig in één houding zitten. We noemen dit ischaemische pijn. Voor dit type pijn is er een hele simpele oplossing: beweging! Door beweging gaat er meer bloed naar de spieren en de gewrichten worden weer gesmeerd. De pijn verdwijnt dan vaak als sneeuw voor de zon!
Neurogene pijn
Weer een andere soort pijn is neurogene pijn, veroorzaakt door beklemming of beschadiging van zenuwen. Een voorbeeld hiervan is een hernia die drukt op een zenuw in de rug, waardoor er veel pijn in het been kan ontstaan. Bij neurogene pijn zal de behandeling sterk afhangen van de oorzaak van de zenuwbeklemming. In sommige gevallen kan het zelfs nodig zijn de zenuw door een operatie te bevrijden.
Centrale pijn
Centrale pijn speelt zich vooral af in het centrale zenuwstelsel. In de alinea’s hierboven heb ik daar al verschillende voorbeelden van gegeven. Centrale pijn kan een hele uitdaging zijn om te behandelen. Dat is een van de redenen waarom wij adviseren om nooit te lang met klachten rond te lopen, ook al is de pijn misschien niet eens zo heel hevig. Klachten die lang voortbestaan, kunnen geleidelijk centraliseren en dan wordt de kans op een volledig herstel een heel stuk kleiner.
Wat wil je in ieder geval onthouden over pijn?
Grote kans dat het inmiddels allemaal een beetje duizelt na deze stortvloed aan informatie. Het belangrijkste is om in elk geval te realiseren dat pijn een heel complex fenomeen is en door heel veel interne en externe factoren wordt beïnvloed. Helaas laten veel ‘deskundigen’ zich uitsluitend leiden door de pijnklachten zoals beschreven door de patiënt. Waardoor ze soms letterlijk op de verkeerde plek of op de verkeerde manier behandelen. Want omdat een knie pijn doet wil dat nog niet zeggen dat er iets mis is met die knie. Pijn zit immers tussen de oortjes…
Heb je vragen naar aanleiding van dit artikel? Wil je een eerlijk advies ?
Of stel gerust je vraag per e-mail naar roel@chiropractietielzutphen.nl
Roel Te Kolstee
Roel is chiropractor en mede-eigenaar van chiropractiepraktijk Tiel Zutphen. Al meer dan 20 jaar werkt hij als chiropractor, zonder zich een dag te vervelen. De nieuwste inzichten en ontwikkelingen in het vak, de verschillende type klachten, de persoon achter de pijn, het blijft hem mateloos boeien. Misschien heeft dat iets te maken met zijn enorme leergierigheid en ambitie? Hoe dan ook is hij niet snel tevreden. Hij wil precies weten hoe dingen zitten, zoekt altijd naar de vraag achter de vraag en naar nóg betere manieren om patiënten te helpen. Blij wordt hij op het moment dat patiënten zich realiseren dat ze zelf weer grip krijgen op hun lichaam. Ook privé heeft Roel altijd volop plannen. Naast iedere dag sporten of bewegen, houdt hij van lekker koken, fotograferen, lezen en een gezellig feestje op z’n tijd.
Migraine de baas met chiropractie | Effectieve behandelingen en adviezen
Migraine zet je leven op de kopChiropractie biedt hulpdoor Ivar Schenk | leestijd: 3 minutenMigraine zet je leven op de kop. Die kloppende pijn aan één kant van je hoofd, gedwongen volledige rust moeten nemen en de dagenlange nasleep met vermoeidheid en...
Stenose klachten? Dit kun je eraan doen
Pijn in je benen door stenose? Dit kun je eraan doendoor Roel te Kolstee | leestijd: 3 minutenHeb je pijn in je benen die maar niet weggaat? De kans is groot dat je rug daar een rol in speelt. Wanneer je last hebt van beide benen tegelijk, kan het zijn dat er sprake...
Artrose in rug, nek of schouder?
Artrose in rug, schouder of nek? Voorkom pijn, stijfheid en beperkingendoor Ivar Schenk | leestijd: 3 minutenArtrose is een veelvoorkomende aandoening en gaat gepaard met pijnlijke gewrichten en verminderde mobiliteit. Artrose in je rug, schouder of nek kan je...